Tại huyện Núi Thành, quần thể Voọc Chà Vá chân xám được phát hiện tại khu vực núi Hòn Dồ, thuộc xã Tam Mỹ Tây, có khoảng 50 cá thể, sinh sống trong khu rừng tự nhiên có diện tích hơn 10ha và tách biệt với không gian sinh trưởng bên ngoài nên ảnh hưởng rất nhiều đến môi trường sống đang nhận được sự quan tâm đặc biệt của cộng đồng và các ngành chức năng. 

Từ nhận thức của cộng đồng

Quảng Nam là một trong 5 tỉnh cả nước được xác định là nơi phân bố của loài Voọc Chà Vá chân xám đặc biệt quý hiếm. Việc bảo tồn loài linh trưởng này là nhiệm vụ cấp thiết bởi điều kiện sống, vùng sinh cảnh của các quần thể Voọc ngày càng bị thu hẹp và đe dọa. Theo khảo sát của các nhà khoa học, hiện trên toàn quốc còn khoảng 1.500 đến 2.000 cá thể Voọc Chà Vá chân xám sinh sống. Riêng tại Quảng Nam, Voọc Chà vá chân xám phân bố rải rác ở nhiều địa phương miền núi và vùng núi thấp. Đặc biệt, tại khu vực 25ha rừng tự nhiên núi Hòn Dồ, thôn Đồng Cố (nay là thôn Tú Mỹ), xã Tam Mỹ Tây, huyện Núi Thành có số lượng khoảng 50 cá thể với ít nhất 4 đàn (4 gia đình) sinh sống. Mở rộng diện tích bảo tồn đàn Voọc từ 25ha lên 100ha rừng tự nhiên đang được tỉnh Quảng Nam xúc tiến thực hiện là yếu tố quan trọng để mở rộng sinh cảnh đồng thời giải quyết được thực tế là đàn Voọc đang bị chia cắt, cô lập bởi rừng sản xuất của người dân. Việc bảo tồn đàn Voọc phải gắn chặt với công tác phục vụ cho nghiên cứu khoa học, giáo dục, lưu trữ về nguồn gen. Đó là những vấn đề đặt ra cho cộng đồng và các ngành chức năng trong công tác bảo vệ đàn Linh trưởng đặc hữu này.

Vọcc Chà Vá chân xám là động vật quý hiếm. Từ ngày được tuyên truyền về loài vật quý hiếm này, các hoạt động săn bắn trái phép đã không còn nữa. Tuy nhiên người dân nơi đây cũng mong được hỗ trợ sinh kế để có cuộc sống tốt hơn, không làm ảnh hưởng đến loài vật quý hiếm này. Diện tích rừng ngày càng bị thu hẹp dần do người dân lấy đất sản xuất, các cơ quan chức năng cần sớm có quy hoạch rõ ràng để cho diện tích rừng nơi sinh sống của đàn Voọc không bị thu hẹp nữa. Đây là cách tốt nhất để bảo vệ đàn Linh trưởng quý hiếm này. Ông Trần Hữu Vỹ, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Đa dạng sinh học Nước Việt Xanh chia sẻ: Bước đầu chúng tôi hỗ trợ cho tổ bảo vệ trong cộng đồng (do địa phương thành lập) về kỹ thuật và một số trang thiết bị để tuần tra giám sát, hỗ trợ kinh phí và hỗ trợ trang phục để nhận diện cộng đồng tham gia bảo vệ đàn Voọc Chà vá. Để bảo vệ đàn Voọc quý hiếm này, xã Tam Mỹ Tây, huyện Núi Thành đã thành lập 2 tổ cộng đồng bảo vệ rừng, bảo vệ đàn Voọc Chà vá chân xám. Trung bình mỗi tổ có từ 8-10 người, có trách nhiệm phối hợp với kiểm lâm huyện tổ chức tuần tra từ 2-3 lần mỗi tuần nhằm kiểm soát tình hình, ngăn chặn, xử lý các tác động xấu đến rừng, đến đàn Vooc cũng như săn bắn, bẫy bắt động vật trái phép. Mặt khác, huyện Núi Thành thường xuyên tổ chức tuyên truyền lưu động, tuyên truyền bằng dụng cụ trực quan để nâng cao ý thức bảo vệ rừng, bảo vệ đàn Voọc trong cộng đồng dân cư.

(Các “chú” chỉ lộ diện trước 5 giờ sáng, ảnh Phan Bi)

Đến sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền

Tại buổi làm việc với các ngành chức năng, các tổ chức bảo vệ động vật hoang dã trong và ngoài nước, các đề xuất cấp bách và lâu dài để bảo tồn và phát triển đàn Voọc Chà Vá chân xám tại xã Tam Mỹ Tây đã được nghiêm túc đặt ra. Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Lê Trí Thanh nhấn mạnh: Khu vực đàn Voọc sinh sống rất hẹp và bị chia cắt bởi rừng sản xuất của người dân những hoạt động công nghiệp, môi trường sống của loài linh trưởng này bị đe dọa rất cao. Do đó tỉnh sẽ có những phương án khẩn cấp để bào vệ đàn Voọc này. Tỉnh có thể mua lại diện tích rừng sản xuất của người dân để kết nối với khu rừng tự nhiên nhằm mở rộng không gian sống cũng như thức ăn cho đàn Vọoc. 

Vấn đề quan trọng hơn nữa là cần phải thực hiện đồng bộ các giải pháp về kỹ thuật, tổ chức quản lý, giáo dục, tuyên truyền các quy định về quản lý, bảo vệ động vật hoang dã, bảo vệ diện tích rừng hiện có, phục hồi và mở rộng diện tích rừng, mở rộng không gian sinh trưởng và phát triển cho đàn Voọc đến cộng đồng. Trước mắt lãnh đạo tỉnh Quảng Nam chỉ đạo huyện Núi Thành và các cơ quan chức năng có kế hoạch mở rộng dải rừng ở khu vực có phân bố đàn Voọc tại Tam Mỹ Tây từ 10ha lên khoảng 100 ha nhằm kết nối và mở rộng sinh cảnh rừng tự nhiên. Thực hiện việc hỗ trợ sinh kế cho cư dân khu vực để hạn chế việc lấn rừng sản xuất, ngăn chặn có hiệu quả các hành vi tác động tiêu cực đến môi trường sống tự nhiên của loài Voọc quý hiếm này. Về lâu dài, cùng với việc mở rộng không gian sống, nên trồng thêm các loài cây bản địa để tăng nguồn thức ăn cho đàn Voọc, Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Lê Trí Thanh cho biết thêm.

Huyện Núi Thành hiện đang phối hợp với các cơ quan chức năng xây dựng một đề án để kết nối môi trường tự nhiên với sinh cảnh sống hiện tại của đàn Voọc. Phương án di dời đàn vọc là không khả thi, chỉ có bảo tồn tại chỗ. Hiện nay các tổ chức quốc tế rất quan tâm đến đàn Voọc này và đang có sự giúp đỡ hiệu quả để các cơ quan chức năng và cộng đồng cư dân địa phương bảo vệ một cách tốt nhất. Mặt khác, tỉnh Quảng Nam yêu cầu các cơ quan có liên quan khẩn trương hoàn thiện Đề án bảo tồn loài Chà Vá chân xám tại xã Tam Mỹ Tây, đáp ứng đầy đủ những căn cứ để bảo tồn loài linh trưởng đặc hữu theo Quyết định số 628/QĐ-TTg ngày 10/5/2017 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Kế hoạch hành động khẩn cấp bảo tồn các loài linh trưởng ở Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn đến 2030 với nguồn kinh phí 134 tỷ đồng từ ngân sách và vốn xã hội hóa từ các doanh nghiệp làm du lịch và các tổ chức quốc tế. Từ nay đến năm 2028, tỉnh Quảng Nam sẽ chuyển đối mục đích sử dụng ít nhất 150 ha từ rừng sản xuất thành rừng đặc dụng nhằm mở rộng sinh cảnh, đảm bảo môi trường sống phù hợp cho sự phát triển bền vững của quần thể linh trưởng quý, hiếm này.

(Ông Lê Trí Thanh-áo sọc, giữa-CT UBND tỉnh thị sát rừng Tam Mỹ Tây)

Voọc Chà Vá chân xám được xếp hạng bảo vệ ở mức cực kỳ nguy cấp trong sách Đỏ Việt Nam và thế giới. Kết nối, mở rộng sinh cảnh rừng, tăng cường công tác tuần tra bảo vệ gắn liền với việc hỗ trợ sinh kế bền vững cho người dân địa phương là những nhiệm vụ cấp bách đang được các ngành chức năng tỉnh Quảng Nam và huyện Núi Thành thực hiện quyết liệt nhằm bảo tồn đàn Voọc. Với sự tích cực vào cuộc của các ngành chức năng, nhất là của cán bộ và người dân huyện Núi Thành, đàn Vooc Chà Vá chân xám ở xã Tam Mỹ Tây đã có cơ hội để sinh trưởng. Mới đây, đã phát hiện đàn Voọc Chà Vá chân xám ở đây có thêm 3 cá thể Voọc con. Đây là thành quả bước đầu trong nỗ lực bảo vệ loài linh trưởng quý hiếm này./.

                                                                                                     Phan Bi, Trung tâm KTNN Núi Thành