Trong những năm qua, trước ảnh hưởng bất lợi của đại dịch Covid 19 cũng như biến động khó lường của kinh tế toàn cầu, chuỗi số liệu tăng trưởng GDP, tỷ lệ tăng sản phẩm nông nghiệp và kim ngạch xuất khẩu nông sản cho thấy vai trò của lĩnh vực nông nghiệp trở thành bệ đỡ của nền kinh tế và là yếu tố trụ cột để giữ vững an ninh lương thực quốc gia. Tuy nhiên, nhìn vào thực trạng hiện nay và dự báo trong những năm tiếp theo, ngành nông nghiệp còn phải đối diện với nhiều khó khăn: Hầu hết các ngành hàng nông sản chủ yếu dựa vào lao động giản đơn; quy mô sản xuất nhỏ, giá thành cao, vì vậy lợi thế so sánh thấp; giá trị gia tăng thấp, hiệu quả sản xuất thu lại không cao; một số sản phẩm nông nghiệp xuất khẩu được thì ở dạng thô,… Mặt khác, Việt Nam có vị trí địa lý nằm trong khu vực chịu tác động lớn của thiên tai, dịch bệnh, biến đổi khí hậu và nước biển dâng nên phát triển sản xuất nông nghiệp chứa đựng nhiều nguy cơ rủi ro. Một số biểu hiện cực đoan của thời tiết trong thời gian gần đây dã ảnh hướng rất lớn đến sinh trưởng, phát triển của cây trồng/con vật nuôi và tác động tiêu cực tới năng suất, sản lượng thu hoạch, như: Tình trạng mưa, lạnh trái mùa, mưa đá, hạn hán gay gắt, xâm nhập mặn trên diện rộng,…

Ngành nông nghiệp với vai trò nền tảng quan trọng của quốc gia nhưng song hành cùng với những khó khăn hiện hữu, để phát huy giá trị của nông nghiệp, chúng ta cần có chiến lược phát triển bền vững nhằm đảm bảo hài hòa ba nhóm mục tiêu kinh tế, xã hội và môi trường, thỏa mãn nhu cầu về nông nghiệp hiện tại mà không tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của tương lai. Phát triển nông nghiệp bền vững không đơn thuần chỉ là một công đoạn độc lập mà là cả quá trình quản lý, duy trì sự thay đổi về tổ chức, kỹ thuật và thể chế cho nông nghiệp phát triển. Muốn xây dựng và hướng đến nền nông nghiệp bền vững trong tương lai, chúng ta cần quan tâm vào 4 nội dung chủ đạo: (i) Hiện trạng nền nông nghiệp rất manh mún, nhỏ lẻ, tự phát, vì vậy cần tổ chức lại cho được sản xuất, trên cơ sở phát triển kinh tế tập thể để liên kết các đầu mối nhỏ lẻ (hợp tác xã, tổ hợp tác, doanh nghiệp liên kết với hộ trên phương diện có lợi cả đôi bên,…);(ii)phải tổ chức lại ngành hàng cho sản phẩm nông nghiệp, thông qua các hiệp hội doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng, để liên minh, cùng thống nhất đề ra những định hướng chiến lược, khuyến nghị,… chứ không còn là tư duy mùa vụ; (iii)điều chỉnh giảm giá thành đối với các yếu tố cấu thành sản phẩm nông nghiệp (hay còn gọi là giá cả đầu vào), đồng thời kéo giá và ổn định đầu ra cho sản phẩm, làm được điều này thì giá trị gia tăng mới cao, tỷ suất lợi nhuận đầu tư trên một đơn vị diện tích đất nông nghiệp hay đơn vị diện tích mặt nước sẽ nâng lên đáng kể; (iv)phải thay đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp. Đây là chủ trương lớn mà các văn bản ở tầm vĩ mô đã đề cập khá nhiều trong thời gian qua. Tuy nhiên, để thay đổi tư duy và hiện thực hóa thành hành động cụ thể của quá trình chuyển từ “sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp", chúng ta cần hiểu nội hàm của từng cụm từ cụ thể: (1)Tư duy sản xuất nông nghiệp là tập trung tăng chỉ tiêu tăng diện tích trồng trọt, chăn nuôi, tăng năng suất để sản xuất càng nhiều sản lượng cây trồng hay số lượng vật nuôi càng tốt; (2)Tư duy kinh tế nông nghiệp là sản xuất sản phẩm có giá trị cao, đa dạng theo chuỗi giá trị phù hợp với yêu cầu của thị trường, tích hợp các giá trị văn hóa, xã hội và môi trường vào sản phẩm. Sản xuất nông nghiệp có trách nhiệm, hiện đại, hiệu quả và bền vững; phát triển nông nghiệp sinh thái, hữu cơ, tuần hoàn, phát thải cacbon thấp, thân thiện với môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Tính toán cả đầu ra và đầu vào của việc sản xuất để đạt được mục tiêu kép: Một là giảm chi phí; hai là chất lượng tăng lên. Mặc dù sản lượng không cao bởi vì sản xuất hữu cơ và chế phẩm sinh học, nhưng quan trọng là mang lại giá trị cao hơn, giúp bà con nông dân có thu nhập cao hơn. Ví dụ: Khi sản xuất trên 1 ha đất trồng lúa trước đây phấn đấu đạt 5 - 7 tấn lúa/năm, gạo bán được 10 - 12 nghìn đồng/kg. Nay cũng trên 1 ha trồng lúa đó có thể chỉ thu được 5 - 6 tấn lúa nhưng gạo lại bán được 25 - 30 nghìn đồng/kg do chất lượng gạo cao hơn, an toàn hơn, được thị trường ưa chuộng. Như vậy, sản lượng có thể ít hơn nhưng giá trị thu được lại lớn hơn. Đồng thời, cần phải tính chi phí đầu vào và giá trị bán ra của sản phẩm thu được để hiệu giữa giá trị bán và chi phí vào càng lớn càng tốt (Hiệu quả sản xuất = Giá trị bán sản phẩm - Chi phí đầu tư).

Như vậy, để phát triển nền nông nghiệp bền vững, sự cần thiết phải thay đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp, đây là điều kiện cần và đủ để nền nông nghiệp đảm bảo: Về kinh tế, sản xuất nông nghiệp đạt hiệu quả cao, sản phẩm làm ra nhiều, không những đáp ứng tiêu dùng, thức ăn chăn nuôi, dự trữ lương thực mà còn xuất khẩu ra thị trường thế giới. Về xã hội, người nông dân có đủ công ăn việc làm, có thu nhập ổn định, đời sống vật chất, tinh thần ngày càng được nâng cao, đảm bảo được nhu cầu vui chơi, giải trí thông qua các hoạt động văn hóa, thể dục thể thao, cuộc sống lành mạnh, không có các tệ nạn xã hội. Về môi trường, không hủy hoại tài nguyên thiên nhiên, nhất là tài nguyên rừng và biển, đảm bảo cân bằng hệ sinh

Hy vọng rằng, từ định hướng chung đúng đắn cùng với sự chung sức, đồng lòng của cộng đồng và quyết tâm của nhà nước các cấp, quá trình thay đổi tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp sẽ được tác động mạnh mẽ để diễn ra nhanh, sớm và đạt đến tốc độ “thăng hoa”. Đây là nền tảng vững chắc để nông nghiệp phát triển bền vững, toàn diện./.